Huis van Eetvelde, een iconisch art-nouveaugebouw en meesterwerk van Victor Horta, staat sinds 2000 op de werelderfgoedlijst van de UNESCO.
In 1921 werd het gebouw opgeplitst. In juli 2022 kwam het deel gelegen Palmerstonlaan nr. 2 in openbare handen, dankzij de aankoop door het Brussels gewest. Dat deel, dat in 1899 werd gebouwd, vormt het kader voor het indrukwekkende bureau van Edmond van Eetvelde, destijds de enige staatssecretaris van de Onafhankelijke Congostaat. Het beleid voor roerend erfgoed dat wordt uitgevoerd door Urban, heeft ervoor gezorgd dat het bureau nu opnieuw in zijn originele omgeving staat.
Het kantoor van Edmond van Eetvelde is een van de best bewaarde gehelen van ingebouwd meubilair ontworpen door Horta en vormt een iconisch onderdeel van Huis van Eetvelde. De oorspronkelijke inrichting van het vertrek is goed gedocumenteerd dankzij oude foto’s uit omstreeks 1900. Het interieur omvat onder meer lambrisering en boekenkasten in exotische houtsoorten (padoek en Afrikaans mahoniehout alsook esdoorn uit Noord-Amerika) en een majestueuze schouw in roze marmer en verguld messing.
Het bureau – een meesterwerk vervaardigd door Henri Pelseneer, de meubelmaker van Victor Horta – schitterde ooit centraal in de ruimte, maar verdween rond 1925 toen Edmond van Eetvelde overleed.
Reconstructie van een art-nouveauparel
Sinds 2023 bieden Urban en het LAB·AN het publiek driemaal per week toegang tot het gebouw en reconstrueren zij de werkruimte zoals die ooit ontworpen was. In dat verband worden objecten die lijken op die op historische foto's in het interieur geplaatst.
Dankzij de alertheid van een Nederlandse verzamelaar en het Brusselse erfgoednetwerk maakt dit topstuk van Huis van Eetvelde opnieuw een deel uit van de inrichting. Het bureau van Edmond van Eetvelde en het bronzen beeld van Victor Rousseau staan voortaan weer op hun oorspronkelijke plek.
Het bureau
Het meesterstuk, met hetzelfde lijstwerk en dezelfde houtsoorten als de lambrisering en boekenkasten van het kantoor, vertoont bovendien meerdere details die het mogelijk maakten het meubel als authentiek te bestempelen.
“De lezer”
Daarnaast werd een afgietsel van het bronzen beeld “De lezer”, dat in 1897 werd vervaardigd door de Brusselse beeldhouwer Victor Rousseau, teruggevonden op een veiling in Berlijn. Het werd geïdentificeerd als het beeld dat het bureau in 1900 sierde en prijkt daar nu opnieuw.
De haardgereedschappen
Als aanvulling op de reconstructie vonden de haardgereedschappen, die normaal door het Hortamuseum worden bewaard, voor de gelegenheid hun weg terug naar de schoorsteenmantel van het kantoor. Aan weerszijden van de schoorsteenmantel trekken krullerige uitspringende voluten de aandacht. Die elegante uitspringende delen waren geen loutere versieringen. Ze dienden namelijk om de haardgereedschappen aan op te hangen.
Die gebruiksvoorwerpen zijn een prachtig voorbeeld van de decoratieve logica van Victor Horta. Bij Horta is decoratie immers nooit zomaar decoratie, maar heeft ze steeds een functie of benadrukt ze een structuur. Heden geven de instrumenten de volledige betekenis aan de vorm van schoorsteenmantel. Hun de functie wordt duidelijk, voorbij het louter decoratieve aspect.
Actief erfgoedbeleid door de teams van Urban
De re-integratie van de topstukken kadert binnen het museaal beleid en de culturele bevoegdheden die sinds de zesde staatshervorming naar het Brussels gewest zijn overgedragen. Urban staat met zijn departement Roerend Erfgoed in voor de uitvoering van dat beleid.
Sinds 2014 heeft Urban in samenwerking met tal van publieke en private instellingen immers de opdracht het roerend erfgoed van het gewest te inventariseren, vrijwaren, in stand te houden en op te waarderen.
De teams van Urban ontwikkelden onder meer de website collections.heritage.brussels, een steeds groeiende database van duizenden voorwerpen uit uiteenlopende collecties en hun illustraties, met als doel het erfgoed voor iedereen toegankelijk te maken.
De reconstructie van het bureau van Edmond van Eetvelde past in dat museaal beleid en de opwaardering van het roerend erfgoed. Tevens illustreert die reconstructie de rijke samenwerking tussen instellingen om het Brusselse erfgoed opnieuw tot leven te brengen.
De kern van het koloniale systeem
Meer dan de herontdekking van een belangrijk art-nouveauerfgoedstuk, heeft dit alles ook een symbolische betekenis in het licht van de koloniale geschiedenis van ons land. Edmond van Eetvelde, die opdracht gaf tot de bouw van het huis, was immers staatssecretaris van de Onafhankelijke Congostaat, een immens gebied in het hart van Afrika dat toen het persoonlijk bezit was van de Belgische koning Leopold II.
Tussen 1894 en 1899 oefende van Eetvelde de hoogste gezagsfunctie uit over dat gebied, na de koning zelf. Zijn naam blijft onlosmakelijk verbonden met de vele misdaden die toen tegen de Congolese bevolking werden gepleegd: grootschalig geweld waarvoor hij medeverantwoordelijk wordt geacht, omdat hij vanuit Brussel het administratieve en economische systeem organiseerde dat dergelijke wandaden mogelijk maakte.
In de openbare ruimte vinden we talrijke symbolische sporen (fresco's, beelden, monumenten enz.) en verwijzingen naar de geschiedenis, die duidelijk blijk geven van de kolonisatie. Die symbolische voorstellingen maken waardeschalen en machtsverhoudingen binnen de openbare ruimte zichtbaar en bevorderen raciale stereotypen. Urban wil daar iets aan doen en maakt werk van een inclusievere openbare ruimte. Ontdek onze webpagina’s over de uitvoering van het actieplan “Naar een dekolonisatie van de openbare ruimte in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest”.
Huis van Eetvelde & LAB·AN
Bezoek Huis van Eetvelde en maak kennis met de activiteiten van LAB·AN
LAB·AN werd opgericht ter gelegenheid van het Jaar van de art nouveau 2023. Het is een ruimte die de art nouveau in de kijker plaatst en tegelijk een eigentijdse blik biedt op dat Belgische, Brusselse en internationale culturele erfgoed en alle thema's die het omvat. Het maakt deel uit van Huis van Eetvelde.
Bekijk Huis van Eetvelde aan de hand van de inventaris van het bouwkundige erfgoed
De inventaris van het bouwkundige erfgoed is online te vinden en vormt een uitgebreide databank met enkele duizenden historische en beschrijvende fiches, aangevuld met een geïllustreerde woordenlijst.
