Jouw vragen, onze antwoorden

Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog verwijst de term ‘dekolonisatie’ naar het historische proces van de bevrijding van de gekoloniseerde volkeren van de overheersing door koloniale machten.

De onafhankelijkheid van vele landen heeft evenwel niet per se een einde gemaakt aan de koloniale verhoudingen in de opvattingen en op politiek, economisch en cultureel vlak. Onderzoekers hebben om die reden in de jaren 1990 voorgesteld de betekenis van de term te verruimen. De term ‘dekolonisatie’ wordt nu gebruikt om de koloniale machtsverhoudingen die nog steeds in onze hedendaagse samenleving bestaan, aan de kaak te stellen, alsook de discriminatie op grond van ras die daaruit voortvloeit. Dekoloniseren betekent dus dat een einde wordt gemaakt aan de overheersing om tot een werkelijke gelijkheid te komen.

De dekoloniale benadering betwist het idee dat kennis volledig neutraal kan zijn, bekritiseert een op Europa gericht wereldbeeld en benadrukt dat moderniteit is opgebouwd op basis van uitbuiting en ongelijkheden die rasgebonden zijn.

Dekolonisatie is een globaal proces dat zich niet beperkt tot de politiek. Dekolonisatie houdt ook verband met de mentaliteit, de openbare ruimte, het onderwijs, de architectuur, de economie, het internationaal recht en vele andere aspecten van de samenleving.

Meer lezen?

• ‘Voor de dekolonisering van de openbare ruimte in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: een reflectiekader en aanbevelingen. Rapport van de werkgroep’, Brussel, urban.brussels, februari 2022 (Rapport 2022).
• COLIN Philippe en QUIROZ Lissel, Pensées décoloniales. Une introduction aux théories critiques d’Amérique latine, Paris, Zones/La Découverte, 2023.
• CONNELL Raewyn, Southern Theory: The Global Dynamics of Knowledge in Social Science, Cambridge, Polity, 2021.
• DUFOIX Stéphane, Décolonial, Paris, Anamosa, 2023.
• RUTAZIBWA Olivia Umurerwa, Het einde van de witte wereld. Een dekoloniaal manifest, Berchem, EPO, 2020.
• THIONG’O Ngugi Wa, Decolonising the Mind. The Politics of Language in African Literature, Nairobi/Londres/Portsmouth/Harare, East African Educational Publishers/Currey/Heinemann Educational Books/Zimbabwe Publishing House, 1986.
  

Wat wordt bedoeld met de dekolonisatie van de openbare ruimte?

Met de openbare ruimte bedoelen we alle plaatsen die voor iedereen toegankelijk zijn: straten, pleinen en parken, maar ook musea en hun collecties. De publieke ruimte is bovendien een plek waar politieke discussies kunnen worden gevoerd en waar standpunten op een democratische manier kunnen worden uitgewisseld. Sinds een aantal jaar zijn er steeds meer betwistingen en debatten over die ruimte.

Die discussies gaan niet alleen over het koloniale culturele erfgoed. De openbare ruimte is immers niet neutraal en weerspiegelt de waarden en keuzes die uit het verleden zijn voortgekomen.

Tegenwoordig pleiten sommigen voor de dekolonisatie van de openbare ruimte. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, betekent dat niet dat alle sporen van het koloniale verleden moeten worden gewist. Het gaat erom een ander inzicht met betrekking tot die sporen te verwerven.

De dekolonisatie van de openbare ruimte houdt in dat de herinnering van het koloniale verleden wordt herzien door de vertegenwoordiging van het verleden te herdenken en tegelijk de kennis over de koloniale geschiedenis over te dragen en na te denken over de huidige impact hiervan in België en Afrika [Rapport 2022, p. 218]. Om daartoe te komen, moeten de koloniale sporen worden geïdentificeerd en gedocumenteerd, evenals de betekenis van die sporen, de feiten en de personen aan wie ze eer betuigen. Die contextuele benadering moet gepaard gaan met een open debat met de burgers. Rond elk koloniaal spoor moet een participatief proces en een ruimte voor dialoog worden gecreëerd, met ondersteuning door wetenschappelijke instrumenten. Het doel is om samen nieuwe benaderingen te ontwikkelen, bijvoorbeeld door informatiebordjes of kunstwerken te plaatsen. Daarnaast is het belangrijk om de acties en engagementen van Burundezen, Congolezen en Rwandezen in de Brusselse openbare ruimte te benadrukken.

Meer lezen?

• ‘Voor de dekolonisering van de openbare ruimte in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: een reflectiekader en aanbevelingen. Rapport van de werkgroep’, Brussel, urban.brussels, februari 2022 (Rapport 2022).
• GODDEERIS Idesbald, ‘Mapping the Colonial Past in the Public Space. A Comparison between Belgium and the Netherlands’, in BMGN - Low Countries Historical Review, vol. 135, no 1, 2020, p. 70-94.
• KESTELOOT Chantal, “Décoloniser l’espace public ?”, in Journal of Belgian History, vol. LII, nr. 4, 2022, p. 125 138.
• PAQUOT Thierry, L’espace public, Paris, La Découverte, 2024.
• TRUDDAÏU Julien et al., “Décoloniser l’espace public, un enjeu démocratique”, in Bruxelles Laïque Echos, nr. 120, april 2023, p. 20 24.
• VERBEKE Davy, ‘Verlegde Sisyfus een steen? Gecontesteerd Belgisch koloniaal erfgoed en de herdenking van de herdenking (2004-2020)’, in Brood en Rozen. Tijdschrift voor de geschiedenis van sociale bewegingen, nr. 3, 2020, p. 50 59.
  

Het begrip ‘spoor’ is moeilijk te definiëren. Het verwijst naar tekens of symbolen die zich in de openbare ruimte bevinden en die het resultaat zijn van keuzes die in het verleden zijn gemaakt en ons nog steeds beïnvloeden. Die sporen kunnen betrekking hebben op de wereldoorlogen, de positie van vrouwen in de samenleving, maar ook op het koloniale verleden. 

Wat het koloniale verleden betreft bevat de Brusselse openbare ruimte veel sporen die verwijzen naar dat koloniale verleden: monumenten, standbeelden, gebouwen, straatnamen, kunstwerken, parken enz.

In het kader van het actieplan is het in de eerste plaats de bedoeling in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de sporen te identificeren die verwijzen naar de kolonisatieperiode van België tijdens de Onafhankelijke Staat Congo (1885-1908), Belgisch Congo (1908-1960) en Ruanda-Urundi (1919-1962).

Hoewel bepaalde sporen na de kolonisatieperiode zijn gecreëerd, zal ook met de sporen die verwijzen naar de geschiedenis van de aanwezigheid van Burundese, Congolese en Rwandese gemeenschappen in België, evenals de recente creatie van dekoloniale sporen, rekening worden gehouden.

Meer lezen?

• ‘Voor de dekolonisering van de openbare ruimte in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: een reflectiekader en aanbevelingen. Rapport van de werkgroep’, Brussel, urban.brussels, februari 2022 (Rapport 2022).
• Bruxelles en Mouvements, nr. 297: Bruxelles, ville congolaise, november-december 2018.
• GODDEERIS Idesbald, ‘Colonial Streets and Statues: Postcolonial Belgium in the Public Space’, in Postcolonial Studies, vol. 18, nr. 4, 2015, p. 397 409.
• LEWIS Nicholas, Het heden van het koloniaal verleden, Antwerpen, Luster Publishing, 2022.
• STANARD Matthew G., The Leopard, the Lion, and the Cock. Colonial Memories and Monuments in Belgium, Leuven, Leuven University Press, 2019.
  

Standbeelden en monumenten zijn een weerspiegeling van wat samenlevingen – of ten minste hun leiders – op een bepaald moment in hun geschiedenis belangrijk genoeg vonden om een plek in de openbare ruimte te geven. 

Het gaat dus niet om geschiedenis, maar om de herinnering aan de gemaakte keuzes of gedeelde visies uit het verleden. Die keuzes en opvattingen komen mogelijk niet meer overeen met de waarden van vandaag en kunnen dus ter discussie worden gesteld. Dat betekent echter niet dat de geschiedenis gewist moet worden, maar wel dat we op een andere manier naar het verleden en de keuzes van decennia geleden moeten kijken. Geschiedenis wordt immers gedefinieerd als de kritische en evoluerende kennis van het verleden. Ze is het resultaat van collectief en tegensprekelijk onderzoek uitgevoerd door historici.

Samenvattend betekent het absoluut niet dat de geschiedenis wordt gewist wanneer monumenten of standbeelden worden gewijzigd, verplaatst of weggehaald. Wel integendeel, het is juist een manier om geschiedenis in de openbare ruimte meer plaats te geven.

Meer lezen?

• ‘Voor de dekolonisering van de openbare ruimte in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: een reflectiekader en aanbevelingen. Rapport van de werkgroep’, Brussel, urban.brussels, februari 2022 [Rapport 2022].
• GENSBURGER Sarah, “The paradox of (de)commemoration: do people really care about statues”, in The Conversation, 7 juni 2020.
• GENSBURGER Sarah en WÜSTENBERG Jenny, De-Commémoration. Removing Statues and Renaming Places, New York/Oxford, Berghahn, 2023.
• KESTELOOT Chantal, “Léopold II et les autres. Des statues controversées dans l’espace public en Belgique”, in Politika, 27 juni 2023.
• LALOUETTE Jacqueline, Les statues de la discorde, Paris, Passés composés, 2021.
• TILLIER Bertrand, La disgrâce des statues. Essai sur les conflits de mémoire, de la Révolution française à Black Lives Matter, Paris, Payot & Rivages, 2022.