Het 19e Intergouvernementeel Comité voor de bescherming van het immaterieel cultureel erfgoed, dat van 2 tot 7 december 2024 plaatsvindt, heeft de Franse en Belgische kermiscultuur op de representatieve lijst van het immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid gezet.
Bijna vier jaar geleden, in januari 2021, nam het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de levende cultuur van de kermissen op in de inventaris van het immaterieel cultureel erfgoed.
De inschrijving in de inventaris van het immaterieel cultureel erfgoed was het resultaat van een nauwe samenwerking tussen de vzw Verdediging der Belgische Foorreizigers en Urban, en vormde het startschot van een nog ambitieuzer plan, namelijk: samen met Frankrijk een binationaal dossier aan de UNESCO voorleggen. Geïnitieerd door het Musée des Arts forains de Bercy in Parijs en gesteund door de kermisgemeenschap in België en Frankrijk, heeft dit project meer dan tien jaar in beslag genomen om voor te bereiden en te coördineren, en Urban is er trots op het te hebben gesteund en de follow-up ervan te hebben gecoördineerd.
Het is de eerste keer dat Urban voor immaterieel cultureel erfgoed zijn steun verleent aan een multinationaal dossier. Het Brussels gewest heeft het dossier in naam van alle Belgische deelentiteiten ingediend.
De representatieve lijst van het immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid telt voor het ogenblik 611 elementen uit 140 staten. En nu komt het Frans-Belgische dossier, voorgelegd door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, daar nog bij.
→Neem een kijkje in de aanvraag van de door Frankrijk en België ingediende aanvraag
→Ontdek het dossier met een filmpje
De kermiscultuur in Brussel
De kermisgemeenschap telt ongeveer 850 familiebedrijven in heel België en 75 in Brussel. Zij stellen ongeveer 7.000 mensen tewerk. De Zuidfoor is de grootste kermis van België en trekt bijna 1,5 miljoen bezoekers gedurende een periode van 5 weken. Dat toont aan dat het kermisgebeuren vandaag de dag nog steeds populair is!
Kermis staat natuurlijk voor plezier, maar de kermiscultuur omvat ook een rondtrekkende levenswijze waarbij gezins- en beroepsleven nauw met elkaar verbonden zijn en waar de tradities en knowhow, die in de loop der tijden zijn ontwikkeld, hoofdzakelijk mondeling binnen de gemeenschap en de familie worden doorgegeven.
De moderne vorm van de kermis heeft wortels in de middeleeuwen en kwam aan het einde van de 19e eeuw tot bloei, toen gretig gebruik kon worden gemaakt van de toenmalige technische vooruitgang. De kermiscultuur is aanwezig in Frankrijk, België en heel Europa en is levend erfgoed dankzij het unieke karakter en de grensoverschrijdende solidariteit binnen de kermisgemeenschap.
→ Bekijk de fotoreportage van Urban over de Brusselse Zuidkermis
De kermis brengt mensen samen
De kermis maakt deel uit van tradities. Officiële openingen van plaatselijke feesten worden gekoppeld aan kermissen, die een vaste stek hebben in de evenementenkalender van steden en dorpen.
In het Brussels gewest vestigen foorreizigers zich vaak voor verschillende weekends in een gemeente (terwijl de kermis in Vlaanderen en Wallonië meestal slechts voor een weekend neerstrijkt) en maken ze aantal keer per jaar hun opwachting in dezelfde gemeente. Jaarlijks worden er bijna 40 kermissen in de 19 Brusselse gemeenten georganiseerd, wat erop wijst dat dat levende culturele erfgoed integraal tot het stadsweefsel behoort.
Een manier van leven en een gedeelde cultuur
Voor de grote Europese gemeenschap van foorkramers staat de kermiscultuur voor solidariteit, contact en identiteit. Tussen de verschillende kermissen zoeken foorreizigers elkaar op, wat de culturele band versterkt, ook wanneer zij het beroep niet meer uitoefenen.
Voor de bezoekers is de kermis dé plek waar verschillende generaties en diverse doelgroepen uit uiteenlopende milieus iets kunnen beleven; de foor is dan ook uniek op het vlak van sociale en culturele diversiteit.
Levend en evoluerend erfgoed
Steden en gemeenten verwelkomen de kermis vaak in het kader van andere culturele activiteiten, zoals carnaval, jaarmarkten of seizoensgebonden feesten. De kermis is levend erfgoed dat weet te boeien en verbinden doorheen tradities, attracties en lekkernijen.
Om de kermiscultuur met de bijbehorende levenswijze en tradities (die vaak niet gekend zijn of zelfs zijn gemarginaliseerd) in stand te houden, is het evenwel nodig om maatregelen voor het behoud en de overdracht te nemen.
Het 19e Intergouvernementeel Comité voor de bescherming van het immaterieel cultureel erfgoed, dat van 2 tot 7 december 2025 plaatsvindt, heeft de Franse en Belgische kermiscultuur derhalve op de representatieve lijst van het immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid gezet.
De Frans-Belgische aanvraag, die eerder een gunstig advies kreeg van het evaluatieorgaan van de UNESCO, weerspiegelt een exemplarische Europese samenwerking. Vertegenwoordigers van de foorreizigers en hun beroepsfederaties, het Parijse Musée des arts forains dat het schriftelijke aspect in handen heeft genomen, deskundigen verbonden aan universiteiten en musea alsook verenigingen zoals Le Petit Cheval de Bois (Frankrijk) en het Musée de la Foire et de la Mémoire (Saint-Ghislain, België) werden bij de onderneming betrokken.