Op 6 mei 2025 werd “de traditie en knowhow op het vlak van chocolade in Brussel” officieel opgenomen in de inventaris van het immaterieel cultureel erfgoed van het Brussels Gewest.
Het initiatief werd gesteund door het kabinet van de staatssecretaris van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Urban en de vzw I Love Belgian Chocolate. Chocolade voegt zich zo bij andere Brusselse culinaire symbolen: bier, frieten, speculoos, witloof ... en wordt het 22e element dat de Brusselse identiteit en cultuur mee vormgeeft!
Brussel is het eerste gewest in het land dat deze traditie opneemt in zijn immateriële culturele inventaris. Het is een mooie erkenning voor deze unieke knowhow die al meer dan 100 jaar de reputatie van ons land en van Brussel in het bijzonder hoog houdt. Brussel is immers de bakermat van grote namen in de chocoladewereld en iconische creaties zoals de praline en de ballotin, maar ook de plek waar een ambachtelijke traditie in voortdurende vernieuwing wordt doorgegeven.
Brussel en immaterieel cultureel erfgoed
Immaterieel cultureel erfgoed (ICE) is een levend erfgoed dat, naast de tradities en praktijken die van generatie op generatie worden doorgegeven, blijft evolueren dankzij de betrokkenheid van erfgoedgemeenschappen.
Gedefinieerd door de UNESCO-conventie van 2003 betreffende de bescherming van immaterieel cultureel erfgoed – geratificeerd door België in 2006 – komt immaterieel cultureel erfgoed tot uiting in verschillende domeinen, zoals mondelinge tradities en uitdrukkingsvormen, podiumkunsten, sociale gebruiken, rituelen en feestelijke gebeurtenissen, kennis en praktijken rond de natuur en het universum, of ambachtelijke kennis en knowhow.
Als multiculturele hoofdstad heeft Brussel toch een eigen identiteit, met soms eeuwenoude maar nog steeds springlevende tradities, waarvan het behoud een echte uitdaging is in een gewest dat voortdurend in beweging is. Net als voor het roerend, onroerend en natuurlijk erfgoed, staat Urban in voor het behoud van het immaterieel erfgoed van het gewest, met name dankzij een inventaris die, in nauwe samenwerking met de erfgoedgemeenschappen, de culturele praktijken die kenmerkend zijn voor de Brusselse identiteit in kaart brengt en in de kijker zet.
Urban ondersteunt ook het proces om het ICE van Brussel door UNESCO te laten erkennen als immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid. Tot op heden zijn er zes elementen opgenomen, waarvan het meest recente: de kermiscultuur in Frankrijk en België (2024).
De traditie en knowhow op het vlak van chocolade in Brussel
○ Een lang liefdesverhaal
Chocolade deed in de 16e eeuw zijn intrede in Europa dankzij de Spaanse conquistadores en beleefde een ware bloei tijdens de industriële revolutie. In de loop van de 19e eeuw ontstonden tal van fabrieken, met name in de Belgische hoofdstad. In 1883 richtte de Brusselse chocolatier Charles Neuhaus Côte d’Or op, het iconische merk met de olifant. Enkele decennia later zag Brussel de geboorte van iconische merken zoals Mary, Godiva en Corné.
In 1912 vond Jean Neuhaus jr., wiens winkel in de Koninginnegalerij een van de pioniers was, de praline uit. In 1915 creëerde zijn echtgenote, Louise Agostini, de beroemde ballotin om ze elegant te verpakken. In 1935 en 1958 droegen de wereldtentoonstellingen in Brussel bij tot de reputatie van chocolade met indrukwekkende paviljoenen zoals dat van Côte d’Or. Voor die gelegenheden lanceerden ze nieuwe creaties zoals de “Dessert 58”-reep.
Vandaag de dag is Brussel een waar paradijs voor fijnproevers: meer dan 150 ondernemingen en 200 winkels en ateliers vieren deze unieke knowhow!
○ Een cultureel fenomeen
Met een gemiddelde consumptie van 7 kg per Belg per jaar is chocolade een waar cultureel fenomeen in België, en in Brussel in het bijzonder. Het is meer dan slechts een product, het is een “Belgische manier van leven”, die alomtegenwoordig is bij sociale gebruiken, feesten – zoals Valentijn of Sinterklaas – en recepten. Die nationale gehechtheid is zelfs merkbaar bij het koningshuis, met de erkenning van verschillende merken als “gebrevetteerde hofleveranciers van België”. Portretten van de koninklijke familie sieren al sinds het interbellum heel wat chocoladedozen.
○ Een uiterst verfijnde knowhow
De opname van chocolade in het immaterieel erfgoed van Brussel is ook een erkenning van een bijzondere knowhow. De Brusselse ambachtelijke chocolatiers leggen de nadruk op kwaliteit en smaak door zorgvuldig de beste ingrediënten te selecteren. Ze hechten veel belang aan het behoud van traditionele technieken en emblematische recepten, maar blijven tegelijkertijd streven naar vernieuwing, een kenmerk dat ook hun voorgangers typeerde. Als ambachtelijke chocolatier in Brussel in de 21e eeuw staat men ook voor de uitdaging om duurzaam te werken, om zo zijn reputatie te waarborgen en zich te onderscheiden van de concurrentie.
○ Delen en doorgeven
Om te kunnen overleven, moeten traditie en knowhow worden gedeeld en doorgegeven. In Brussel kan het publiek de geschiedenis en passie van chocolade ontdekken in musea die volledig aan het onderwerp zijn gewijd, maar ook dankzij talrijke workshops die in de musea en bij de ambachtslieden zelf worden georganiseerd. Wat het doorgeven van het vak betreft, kent het beroep van chocolatier een ongekende populariteit bij de jonge generatie, zoals blijkt uit de stijging van het aantal inschrijvingen in de Brusselse scholen en opleidingscentra.
○ Een toekomstgerichte sector
Ondanks de uitdagingen waarmee de sector te maken heeft, ziet de toekomst er rooskleurig uit voor jong talent in Brussel. Ze kunnen putten uit een gevestigde traditie en een knowhow die wordt gevoed door creativiteit, een culturele rijkdom die voortaan officieel erkend is in het Brussels Gewest.
In het spoor van chocolade in Brussel
Hoewel de lange traditie van chocolade in Brussel immaterieel is, heeft ze de stad duidelijk getekend, zowel op het vlak van chocoladegerelateerde objecten als op het vlak van bouwkundig erfgoed. Die waardevolle getuigenissen zijn opgenomen in de inventarissen van het roerend en onroerend erfgoed van het gewest, uitgebreide databanken die door Urban zijn aangemaakt en worden bijgewerkt.
Inventaris van het immaterieel erfgoed
De inventaris van het immaterieel cultureel erfgoed omvat chocolade, maar ook 21 andere tradities, waaronder speculoos, de biercultuur, frietkoten en zwans!
De teams van Urban ondersteunen ook initiatieven om die tradities te promoten en onder de aandacht te brengen van het grote publiek, zoals tijdens de Heritage Days/Open Monumentendagen.
Inventaris van het roerend erfgoed
Het doel van deze inventaris is om de rijkdom van het roerend cultureel erfgoed in het Brussels Gewest, dat wordt bewaard in de collecties van openbare en privé-instellingen, in de kijker te zetten. Daaronder bevindt zich een prachtige reeks artefacten die verband houden met de chocoladetraditie, waarvan sommige dateren uit de 18e eeuw: reclamemateriaal in het MoMuse, vaatwerk gewijd aan het Broodhuis, oude mallen en branders in La Fonderie ...
Inventaris van het roerend erfgoed
In deze inventaris zijn meerdere oude chocolaterieën opgenomen die vanaf de 19e eeuw in verschillende Brusselse gemeenten waren gevestigd, zoals Antoine (1850) in Elsene, de voormalige koekjesfabriek en chocolaterie Victoria in Koekelberg, en Ruelle & Lecocq (1881) in Anderlecht. Het was in die laatste gemeente, in de Barastraat, dat de fabriek van Côte d’Or was gevestigd tot de jaren 1990: ze verspreidde een geur die sommige Brusselaars zich nog steeds kunnen herinneren ...
